Help, mijn lijf slaat op hol!
Kennis van de polyvagaaltheorie en de werking van je autonome zenuwstelsel helpt om jezelf, je lichaam en je gedrag te begrijpen als je chronisch onrust, spanning en overprikkeling ervaart.
“Mijn lijf slaat op hol, hoe kan dat toch?”
Ook al is er veel gewaarzijn en lichaamsbewustzijn en aanwezigheid, dan nog kan mijn lijf op hol slaan. Hoe kan dit toch? Mij heeft het hoofdbrekens gekost. Het leverde zelfkritiek, schaamte, stress en vermoeidheid op. Ik ben toch immers bewust, getraind en aan het werk als coach! De missing link en het antwoord op de vraag “waar komt de innerlijke onrust vandaan en lukt het zo moeilijk om te ont-spannen en niets te doen” vond ik in een paar jaar geleden in de polyvagaaltheorie. Deze theorie legt uit hoe ons autonome zenuwstelsel werkt en wat daarin verandert o.i.v. trauma en chronische stress.
Wat is trauma?
“Trauma is niet wat je is overkomen, maar wat er ín jou gebeurt als gevolg van wat je is overkomen”, zegt Gabor Maté. De eerste keer dat ik dit hoorde, resoneerde dit diep in mij. Het lichaam (en het zenuwstelsel) verandert o.i.v. van trauma. Het is de levende erfenis waar je tot ver in je volwassen leven onder kunt lijden. Stress wordt (vaak eerst!) door het lichaam en (vervolgens) in het brein geïnterpreteerd als gevaar. Het lichaam duwt ons in een stress respons.
Wat gebeurt er in het zenuwstelsel?
In deze stressrespons is er sprake van sympathische activatie (hyperarousal) om ons in veiligheid te brengen; vechten of vluchten in eerste instantie. Neuroception before perception, zegt Stephen Porges, de grondlegger van de polyvagaaltheorie. Het autonome zenuwstelsel scant namelijk continu de interne, externe en relationele omgeving op prikkels en labelt ze als veilig of onveilig. Dit wordt neuroceptie genoemd, en is een autonoom proces. Dit betekent dat het gebeurt zonder dat je je daarvan bewust bent. Het verhaal van onveiligheid volgt vaak pas nadat het lichaam in de stress stand is gekomen.
Ook al kan een gedachte of overtuiging een respons triggeren, vaak volgt mentale verhaal na de fysieke trigger – story follows state. Ongeveer 80% van de informatie via de nervus vagus gaat namelijk bottum up; signalen vanuit het lichaam gaan naar het brein.
In een chronisch gestrest of getraumatiseerd systeem, zal snel het sein onveilig! gegeven worden. Het lichaam gaat over op activatie. Het sympatisch zenuwstelstel neemt het over en mobiliseert energie om in actie te komen. Als deze overlevingsenergie niet ontladen wordt, slaat het op in het lichaam wat voor blokkades en verkramping (mentaal, emotioneel, fysiek) zorgt. Als dit langdurig het geval is, heeft het grote gevolgen voor je lichamelijk, emotioneel en mentaal welzijn. Het heeft ook een grote impact op de kwaliteit van de ademhaling en de ademruimte die je ervaart. Het illustreert letterlijk en figuurlijk het gevangen gevoel dat je kunt hebben.
Het zenuwstelsel en je geschiedenis
Als je als kind geen emotioneel afgestemde begeleiding krijgt en geen co-regulerende ouder/ volwassene hebt om jouw zenuwstelsel te kalmeren, zodat je je weer veilig en in verbinding voelt, ontwikkelt de nervus vagus zich niet optimaal. Een ontwikkelde nervus vagus is nodig om interne en externe signalen en prikkels realistisch te interpreteren en om vloeiend van de ene staat naar de andere overgaan (activatie-rust en herstel-activatie etc), passend bij de situatie. Het gevolg van trauma is een zenuwstelsel met weinig vagale tonus waarin je systeem gericht is op zelfbescherming en onveiligheid i.p.v. nieuwsgierigheid en veilige verbinding.
M.a.w. het lichaam maakt zich steeds klaar voor survival (vechten of vluchten in eerste instantie, evt. gevolgd door fawn, freeze of flop) door het genereren van energie. Die overlevingsenergie wil tot release komen. Als dit echter niet kan door bijv. het onderdrukken van emoties of omdat je niet kunt vechten of vluchten, dan kan deze energie kan nergens heen. Het slaat het op in het lichaam. Daar ontstaan blokkades en verkrampingen en is een bijna constante ‘charge’ (oplading) voelbaar. Er is onrust in het lichaam (en de geest), de adem stroomt niet meer vrij. Vaak zijn we ons daar echter niet van bewust, omdat we uit ons lichaam vertrokken zijn.
In mijn geval hebben geboortetrauma, emotionele eenzaamheid in mijn jeugd en latere traumatische gebeurtenissen (waaronder herhaalde miskramen, het verlies van mijn zoon tijdens de zwangerschap en de diagnose baarmoederhalskanker) een belangrijke bijdrage geleverd aan een onderontwikkelde nervus vagus, en een chronisch gevoel van onveiligheid. De vluchtreactie in mijn systeem was goed ontwikkeld zeg maar… Niet fijn natuurlijk.
Wat kun je in je lichaam ervaren bij anxiety en een chronische vlucht respons?
Angst, spanning, paniek. Gejaagd gevoel, haast, snelle hartslag, adem snel en hoog/ niet onder controle kunnen krijgen, zweten, kou in het lijf, spierspanning (handen, kaken, nek, schouders, middenrif, buik). Moeilijk stil kunnen zitten of kunnen rusten, slecht en licht slapen, vaak wakker zijn.
Wat kun je in je mind ervaren?
Vele beren (of tijgers!) op de weg, een strenge en sterke innerlijke criticus, perfectionisme, angst- en dwanggedachtes en gedrag, een druk hoofd dat niet rot rust komt, gedachtenloops, piekeren, zorgen maken, mogelijke ramp- en vluchtscenario’s uitdenken. Zinnetje als “ik moet hier weg”, “dit moet nu”, “maar eerst nog dit”.
Welk gedrag kan erbij horen?
Haast! ‘On guard’ zijn, constant de antennes hebben uitstaan (daardoor snel overprikkeling), rampscenario’s afspelen en vluchtroutes uitdenken (bijvoorbeeld: aan de buitenkant van de rij in de bioscoop zitten, met je rug aan muurkant zitten en alles kunnen overzien), lichaamstaal (verkeerd!) lezen, verdoven, verslaving, eten, dwangmatig gedrag en controle, bezig moeten zijn, afleiding, alles snel doen, altijd op tijd zijn, liften en kleine ruimtes vermijden, sociale angst, snel schrikken. Niet voelen en gevoel niet laten zien.
Kijk maar eens of je er iets van herkent. Misschien heb je zelf nog andere voorbeelden.
Je kunt wat doen
Alleen al het lezen van dit artikel helpt jou misschien al, want educatie helpt bij regulatie. Gelukkig kun je meer doen! Met training kan er lichaamsbewustzijn en gewaarzijn ontwikkeld worden, dat helpt! Maar kennis van jouw geschiedenis en de werking van jouw zenuwstelsel is ook van belang! Je kunt leren je autonome staten te beïnvloeden en vagale tonus te ontwikkelen. Het zenuwstelsel kan dan vloeiend van de ene naar de andere staat bewegen, passend bij de situatie.
Fijn om te weten dat je zenuwstelsel en je hersenen als volwassene opnieuw kunt bedraden en kunt leren je emoties te voelen en containen. Ze zijn er namelijk om je te helpen. Ik help mensen van denken en doen naar voelen en Zijn, de missing link van de polyvagaaltheorie en het autonome zenuwstelsel vlecht ik hier doorheen. Want regulatie is vaak nodig voordat je werkelijk aan helen, integreren, transformeren toekomt en een authentiek leven durft te leiden. Daar is namelijk een basisgevoel van veiligheid voor nodig. Ik doe dat door te werken met:
- Lichaamsgerichte en Zijnsgeoriënteerde coaching en training
- Educatie en kennis van de polyvagaaltheorie en je autonome zenuwstelsel
- Somatische oefening, lichaams- energiewerk (oefeningen voor de nervus vagus, Reiki, tapping/EFT, accupressuur, yoga, dans, shaken, kloppen, schudden…)
- Ademhalingsoefeningen + Breathwork
- Stembevrijding, zingen, neuriën, hummen
- De natuur
Praktische oefening
Als je merk dat er onrust in je lijf zit, bijv. doordat je een gejaagd of gehaast gevoel ervaart en je geen rust kunt vinden, doe dan deze oefening. Ga staan met je voeten op heupbreedte en laat je lichaam vanuit je voeten langzaam in trilling komen. Laat daarbij je schouders en kaken los. Laat het trillen/schudden rustig toenemen, totdat je hele lichaam in trilling is. Je kunt daarbij je schouders op en neer laten gaan en je handen uitschudden. Laat ook je adem mee doen of geluid meekomen. Dan kom je weer rustig tot stilstand en voel je na. Wat merk je in je lijf? Wat je doet is de ‘charge’ (het teveel aan sympathische energie) in je lichaam ontladen. Leg dan een hand op je hart en een hand op je buik. Voel hoe je adem en je hartslag tot rust komt. Adem dan nog een aantal keer rustig in (door je neus) en langzaam uit (door je neus of mond). Maak de uitademing lang, daarmee stimuleer je de parasympathicus en komt je systeem tot rust. Veel plezier!
Kom kennismaken
Herken je een chronische staat van over-spanning (of misschien wel onder-spanning!), pijn en kramp in je lijf, een druk en vol hoofd en andere van bovenstaande symptomen en verlang je naar verlichting, voelend en authentiek leven, zonder die te krappe jas? Kijk eens bij mjin aanbod en kom kennismaken! Luisteren naar deJasvanJos Podcast is ook een goed idee!
https://open.spotify.com/show/0n0odzmJy6iLq1NxBT0pPx?si=cfe2746c24e94622
